Restauratie van station Maastricht en haar verborgen schatten

Bijzondere architectuur uit het verleden ontmoet de reiziger uit het heden

Met de herontwikkeling en restauratie van station Maastricht is de grandeur van het rijksmonumentale gebouw uit 1915 weer hersteld. Het was en is een bijzonder mooi en goed bewaard en onderhouden gebouw. Het ging bij het herontwikkelen dan ook om herstel, restauratie en de verborgen schatten weer zichtbaar maken. Hierbij was het doel om benodigde ingrepen, passend in de bestaande architectuur uit te voeren.

In het ontwerp van Ruland Architecten staat de beleving van de reiziger centraal. Monumentale ruimtes en kleurrijke details zijn in oude luister gerestaureerd en weer zichtbaar en toegankelijk gemaakt. Door een eigentijdse interpretatie van de ‘architectonische bouwstenen’ van architect Van Heukelom, maakt Ruland Architecten nieuwe bouwkundige ingrepen een integraal onderdeel van de bijzondere architectuur.

123456

Het iconische stationsgebouw van Maastricht is gebouwd naar ontwerp van toenmalig spoorbouwmeester G.W. van Heukelom. Het is een groots en stedelijk gebouw met invloeden van de rationalistische architectuur van Berlage. Omvangrijke ruimtes, hoge raampartijen met glas in loodramen en vele kleurrijke details en tegeltableaus zijn kenmerkend voor de architectuur. Voor de treinreiziger is het station de toegangspoort tot Maastricht en een belangrijk oriëntatiepunt in de stad.

Door de jaren heen is er veel gewijzigd en aangepast in het gebruik van het stationsgebouw. Oorspronkelijke spoorse functies zijn verdwenen, bijzondere monumentale ruimten zijn niet meer toegankelijk voor het publiek, sterk verrommeld en/of verwaarloosd. Door bouwkundige ingrepen is de oorspronkelijke reizigersroute door de stationshal en de passage naar de perrons gewijzigd en verbrokkeld, met consequenties voor de exploitatie en levendigheid van het stationsgebouw

De ambitie van de gemeente en provincie om station Maastricht als internationaal knooppunt te versterken en om de barrière werking van de spoorzone aan te pakken was destijds de aanleiding voor NS Stations om het stationsgebouw te herontwikkenen en te restaureren. In het door Ruland Architecten ontworpen masterplan uit 2018 wordt een integrale ontwerpvisie gepresenteerd om de monumentale grandeur en de ruimtelijke kwaliteit van stationsgebouw te herstellen en de positie als schakel in de stad te versterken.

De afgelopen jaren heeft Ruland Architecten met diverse deelontwerpen deze grootschalige restauratie kunnen uitwerken. Van retailunits op de begane grond tot de nieuwe kantoren op de zolderverdiepingen van het stationsgebouw. Met de oplevering van de stationshal en publieke ruimten is voorlopig het laatste deel van deze uitwerking tot stand gekomen.

123456

In het oorspronkelijke ontwerp maakte Van Heukelom gebruik van diverse architectonische thema’s, zogenaamde bouwstenen, zoals routing, daglicht en verlichting, een rijke materialisering en detaillering. Voor de noodzakelijke bouwkundige ingrepen zijn deze bouwstenen opnieuw ingezet om te zorgen voor een samenhangend architectonisch ontwerp zowel in opzet, materialisering, detaillering en gebruik.

In het ontwerp wordt de routing door het gebouw weer in ere hersteld, leegstaande ruimten opnieuw ingevuld en worden nieuwe functies en gebruikers aan het programma toegevoegd. De passage en stationshal zijn opgeschoond door de bagagekluizen en pinautomaten in omliggend nissen te plaatsen. Verkamerde en met systeemplafonds verlaagde ruimtes zijn teruggebracht naar hun oorspronkelijke afmetingen en imposante karakter. De bijzondere en monumentale ruimtes zijn geschikt gemaakt voor het huisvesten van nieuwe retailfuncties als een boekwinkel, supermarkt en warenhuis. Tevens zijn deze ruimtes weer toegankelijk gemaakt voor de reiziger.

Achter de klassieke boogtoegangen – waarvan er een in de stijl van Van Heukelom is toegevoegd – zijn moderne transparante puien geplaatst. Hiermee komt de oorspronkelijke geleding van de natuursteen- en metselwerkwanden weer tot haar recht en ontstaan er levendige en uitnodigende doorzichten naar de winkels. Een ingreep die de passage haar vroegere ruimtelijkheid en functionaliteit heeft teruggegeven.

In de passage en voormalige wachtruimten bleken de oorspronkelijke daglichtvensters in de plafonds grotendeels nog aanwezig te zijn. De verdere oorspronkelijke lichtkokers en dakramen waren helaas verdwenen. Door de slimme toepassing van ledverlichting zijn deze legramen weer functionerend gerestaureerd.

Ook is er een geheel nieuw verlichtingsplan ontworpen, afgestemd op de uitgangsprincipes van het oorspronkelijk ontwerp. De verouderde verlichting in de passage en stationshal zijn vervangen door nieuwe, beter in de architectuur passende armaturen. Het unieke ontwerp van de kroonluchters is geïnspireerd op de armaturen die in de jaren ‘70 in de stationshal hebben gehangen.

12345

Aan de buitenzijde is de finesse van Van Heukelom teruggebracht door de gevel te herstellen en reinigen. Kleurrijke tegeltableaus en natuursteen ornamenten zijn gerestaureerd en brengen de rijkdom terug in het aanzicht van het iconische gebouw.

In het interieur zijn monumentale lambrizeringen, plafonds en overige wandafwerkingen geschilderd in het historische kleurenpalet, gebaseerd op het kleurenonderzoek van SRAL. Nieuwe vloer- en wandtegels zijn nagemaakt om te passen binnen de rijk gedetailleerde wanden en vloeren.

De rijkdom in het stationsgebouw blijkt ook uit het grote aantal verborgen schatten: oorspronkelijke en waardevolle elementen die achter systeemplafonds en onder verflagen verborgen waren of zelfs opgeslagen op plekken ver buiten het project. Zo is in de huidige supermarktruimte een prachtige wandschildering gevonden en gerestaureerd van de kunstenaar Harry Schoonbrood, in 1961 tot stand gekomen in opdracht van Mosa en de Kristalunie. Bijzonder is ook de natuurstenen fontein die ooit in de stationshal stond. Deze is bij een verbouwing in de jaren ’80 verdwenen. Na veel speurwerk en hulp van de gemeente Maastricht is zij in vrijwel originele staat teruggevonden en inmiddels weer teruggeplaatst op zijn plek naast de hoofdentree van de stationshal.

123456

Een bijzondere metamorfose heeft plaatsgevonden in de voormalige visitatiezaal. Deze ruimte kwam vrij voor herontwikkeling door de verhuizing van de afdeling NS Reizigers naar de nieuwe kantoren op de zolderverdiepingen. De ooit toegevoegde tussenvloeren en binnenwanden zijn verwijderd waardoor de zaal weer haar oorspronkelijke vorm heeft gekregen. De bijzondere trap met omloop is weer vrij in de ruimte gekomen. Met een grote openslaande pui is een nieuwe verbinding gemaakt met het plein en de stad. Een nieuwe horeca invulling is hier op termijn mogelijk met een nieuw zonovergoten terras aan het stationsplein.

Door het nieuwe ontwerp van Ruland Architecten heeft station Maastricht haar imposante karakter en grandeur hervonden, passend bij haar belangrijke lokale en internationale positie. De oorspronkelijke routing door het gebouw is hersteld en monumentale ruimten zijn weer toegankelijk voor de reiziger. De inventiviteit van Van Heukelom is teruggebracht door bestaande en nieuwe doorgangen transparant te maken. De nieuwe openingen naar het plein versterken de verbinding met de stad en brengen het gebouw tot leven. Het nieuwe station is nu weer de toegangspoort van Maastricht zoals het ooit bedoeld was.

1234
LokatieMaastricht, Nederland
Metrage3500 m2 bvo
JaarAugustus 2007 – november 2021
StatusUitgevoerd
OpdrachtgeverNS Stations, Utrecht
ArchitectRuland Architecten, Amsterdam
ConstructeurAdviesbureau Brekelmans, Maastricht
Adviseur InstallatiesKompas adviseurs & ingenieurs, Maastricht
Adviseur BouwfysicaWRI, Maastricht
Bouwkostenadvies
Bouwkostenbureau Heijneman, Nootdorp
BouwdirectieMJB groep B.V. Maastricht
Aannemers
Laudy Bouw, Sittard
Lardenoije, Eijsden
InstallatiesHomij, Vianen
TES installatietechniek, Tilburg
Kleur historisch onderzoekStichting Restauratie Atelier Limburg, Maastricht
Advies legramenAtelier Flos, Steyl
Advies verlichtingRobert Jan Vos Lichtontwerp en -advies
FotografieRuland Architecten, Amsterdam
AfbeeldingenRuland Architecten, Amsterdam
© Ruland Architecten 2021